Bộ Công Thương vừa hoàn thiện dự thảo lần 3 Quyết định của Thủ tướng về chính sách hỗ trợ hộ gia đình lắp đặt điện mặt trời mái nhà theo mô hình tự sản, tự tiêu và hệ thống lưu trữ điện. Mục tiêu là thúc đẩy nguồn điện phân tán, giảm nguy cơ thiếu điện mùa cao điểm, hạ chi phí vận hành hệ thống và trực tiếp mang lại lợi ích tài chính cho người dân. Thời gian áp dụng chính sách dự kiến đến hết năm 2030.
Ở phiên bản dự thảo mới, cơ chế hỗ trợ được thiết kế rõ hơn theo hai nhóm: hộ lắp đặt chỉ hệ thống quang điện và hộ lắp thêm lưu trữ. Với hộ chỉ lắp quang điện, đề xuất hỗ trợ tiền đầu tư ở mức 1–1,5 triệu đồng. Nếu lắp kèm lưu trữ, mức hỗ trợ cộng thêm 1–1,5 triệu đồng, đi kèm điều kiện tối thiểu về công suất. So với đề xuất trước đó (tối đa 500.000 đồng/kWp, không quá 2,5 triệu đồng/hộ), gói mới chuyển sang định mức tiền cụ thể theo hộ và tách bạch thành phần lưu trữ, nhằm khuyến khích các hệ thống an toàn, vận hành hiệu quả hơn trong giờ cao điểm.
Bên cạnh hỗ trợ trực tiếp bằng tiền, dự thảo bổ sung cơ chế hỗ trợ lãi suất vay thương mại. Hộ dân lắp đặt không kèm lưu trữ được hỗ trợ theo hạn mức 4 triệu đồng cho mỗi kWp công suất cực đại, áp dụng cho phần công suất đến 5 kWp. Trường hợp có lắp kèm lưu trữ, hạn mức hỗ trợ lãi suất là 2 triệu đồng cho mỗi kWh dung lượng pin, áp dụng đến 10 kWh. Thời gian hỗ trợ lãi suất tối đa 3 năm kể từ ngày giải ngân theo hợp đồng tín dụng. Theo phương án này, tổng hạn mức vay được hỗ trợ lãi suất có thể đạt khoảng 20 triệu đồng với hệ thống không lưu trữ và khoảng 40 triệu đồng với hệ thống có lưu trữ, giúp giảm đáng kể áp lực vốn ban đầu cho các hộ gia đình.
Điều kiện để được thụ hưởng bao gồm công suất định mức của các tấm quang điện từ 1 kWp trở lên; trường hợp lắp lưu trữ, dung lượng tối thiểu từ 2 kWh. Với các hộ có nhu cầu bán điện dư, chủ hộ sẽ thỏa thuận với bên mua để được hỗ trợ lắp đặt hệ thống đo đếm hai chiều phù hợp với công suất đấu nối. Dự thảo nhấn mạnh yêu cầu công khai, minh bạch và đảm bảo đúng đối tượng, đúng mục đích, đồng thời khuyến khích áp dụng công nghệ tiên tiến, an toàn, thân thiện môi trường.
Về quy mô nguồn lực, cơ quan soạn thảo ước tính cả nước có khoảng 28 triệu hộ dân. Để đạt mục tiêu 50% số hộ gia đình lắp điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu theo Quy hoạch điện VIII điều chỉnh, tổng hỗ trợ trực tiếp có thể lên đến khoảng 42.000 tỷ đồng trong giai đoạn 2026–2030, tương đương bình quân 8.400 tỷ đồng mỗi năm; tính theo quy mô tỉnh, ước khoảng 250 tỷ đồng mỗi năm cho một địa phương. Đây là con số trần: thực tế còn phụ thuộc khả năng cân đối ngân sách địa phương và nhu cầu lắp đặt của người dân.
Song song với hỗ trợ tài chính, dự thảo dựa trên cơ sở mục tiêu đã được điều chỉnh trong Quy hoạch điện VIII: đến năm 2030, 50% trụ sở cơ quan công sở và 50% hộ dân sử dụng điện mặt trời mái nhà theo hình thức tự sản, tự tiêu. Việc đẩy mạnh các hệ thống phân tán này được kỳ vọng giảm chi phí đầu tư và vận hành lưới truyền tải, giảm phải huy động các nguồn điện giá cao vào giờ cao điểm, đồng thời góp phần giảm phát thải ròng. Với hộ gia đình, lợi ích trực tiếp thể hiện ở hóa đơn tiền điện giảm, nhất là các hộ tiêu thụ nhiều thuộc bậc giá cao. Theo tính toán kịch bản phổ biến, nếu mỗi hộ lắp trung bình khoảng 3 kWp, sản lượng điện mặt trời cộng dồn hàng năm có thể vượt 50 tỷ kWh, tương đương khoảng 16% nhu cầu điện của cả nước năm 2024.
Về chi phí đầu tư, mức tham khảo hiện nay với hệ thống có lưu trữ dao động khoảng 12–15 triệu đồng/kWp. Với gói 5 kWp được nhiều hộ lựa chọn, tổng chi phí có thể ở ngưỡng 65–85 triệu đồng, trong đó phần lưu trữ chiếm khoảng 30–35%. Thời gian hoàn vốn ước tính khoảng 4–5 năm trong điều kiện sử dụng hợp lý, trong khi tuổi thọ thiết bị 10–12 năm. Vì vậy, cơ quan soạn thảo đánh giá hỗ trợ tiền mặt không quan trọng bằng việc hỗ trợ tiếp cận vốn vay với lãi suất ưu đãi, qua đó tạo đòn bẩy đầu tư mạnh hơn ở quy mô hộ gia đình.
Một điểm đáng chú ý là tiến độ hoàn thiện văn bản. Sau khi công bố dự thảo lần 2 và lấy ý kiến rộng rãi, Bộ Công Thương đã tổng hợp, giải trình, tiếp thu ý kiến và hoàn thiện dự thảo lần 3 với nhiều điều chỉnh đáng kể về mức hỗ trợ và hạn mức vay được hỗ trợ lãi suất. Dự thảo Quyết định sau khi hoàn tất tiếp thu sẽ trình Thủ tướng xem xét ban hành. Trong thời gian chờ văn bản chính thức, người dân và doanh nghiệp lắp đặt, thi công cần theo dõi yêu cầu kỹ thuật, an toàn điện và phòng cháy chữa cháy, cũng như chuẩn bị hồ sơ để sẵn sàng tiếp cận chính sách khi hiệu lực.
Tóm lại, gói hỗ trợ mới định vị lại trọng tâm vào lãi suất và lưu trữ, đi kèm mức hỗ trợ trực tiếp gọn nhẹ nhằm kích hoạt nhanh đầu tư phân tán. Nếu triển khai đồng bộ, đây sẽ là một trong những cấu phần quan trọng giúp đạt mục tiêu 50% mái nhà có điện mặt trời tự tiêu thụ vào năm 2030, giảm áp lực nguồn cung và chi phí hệ thống trong những năm tới.
